Carol wraz z siostrą wiedzie spokojne życie w wynajmowanym mieszkaniu. Praca w
salonie piękności oraz bezpośrednia bliskość klasztoru zapewniają bohaterce złudne
poczucie spokoju. Dla otoczenia, Carol jest jednak w pewien nieokreślony sposób inna.
Jej siostra nazywa to wrażliwością. W miarę stabilna sytuacja kobiet komplikuje się wraz
z pojawieniem się w ich życiu mężczyzny. Niemoralny – bo żonaty, bezczelny – bo
bezpośredni i bezpruderyjny, zwierzęcy – bo aktywny seksualnie, stopniowo odbiera
uwagę siostry od Carol - rozbudza skrywany WSTRĘT. Każde słowo, gest czy uczynek
kojarzone jest z jawną napaścią, ze zdeptaniem godności kobiety. Sytuacja staje się
nieznośna ale wtedy bohaterka zostaje sama. Stroniąca od ludzi, wyalienowana, zatraca
się we własnym szaleństwie. Każdy dźwięk wyzwala falę zdarzeń, które dla bohaterki już
zawsze mieszać się będą na płaszczyźnie jej wyobrażeń i realnej rzeczywistości.
Prześladujące ją pęknięcia, odgłosy stąpania, conocne gwałty, nachodzenie przez
mężczyzn, ręce wyłaniające się ze ścian czy morderstwa są dla bohaterki rzeczywistością
która jest poza jej kontrolą – bez względu na to czy dzieje się realnie czy jest tylko jej
wymysłem.
„Wstręt” jest drugim pełnometrażowym oraz pierwszym zrobionym poza granicami Polski
filmem Romana Polańskiego - moim skromnym zdaniem również najlepszym. Jest w
nim pewna doza drapieżności cechująca dzieła niektórych młodych, ambitnych twórców.
Brakuje mi jej we współczesnych projektach reżysera („Pianiście” czy „Autorze widmo”)
gdzie zamieniona została – to chyba nieuniknione – w chłodną perfekcję. Należy o tym
pamiętać oglądając film gdyż rzeczona drapieżność nadaje swoisty surowy wydźwięk tak
konieczny dla tematyki której twórca się podjął.
„Wstręt” uważany jest przez ekspertów za modelowy przykład stopniowego
pogrążania się w chorobie psychicznej (schizofrenii). Nie będąc psychologiem
oglądający są w stanie dostrzec wzorcowo przedstawione etapy postępowania choroby.
Powoli, podążając konsekwentnie za bohaterką widz śledzi rozpad resztek osobowości i
zatracenie się szaleństwie. W wszechogarniającej – wybranej z własnej woli –
samotności, to bohaterka sama dla siebie staje się największym zagrożeniem. Każda
kropla z kranu, każdy szelest za ścianą, każdy dźwięk za oknem pogłębiają szczelinę
rozpadu osobowości kobiety. Zaszczuta przez własne wyobrażenia o mężczyznach,
wzywana do wiecznej czystości poprzez obcowanie sąsiedzkie z siostrami zakonnymi
zatraca się w atakującym ją ze wszystkich stron wrogim świecie.
Film mógł okazać się zupełnym fiaskiem gdyby nie aktorskie wyczyny głównej bohaterki.
Polański miał nosa zatrudniając młodziutką (22 lata) Catherine Deneuve. Jej delikatna
uroda, blond włosy ale nade wszystko chłodna gra, nadają postaci „chorobliwego”
wyrazu. Nie znając późniejszych dokonań aktorskich gwiazdy Francuskiego kina można
by pokusić się o przypuszczenie, iż Polański zatrudnił autentyczną schizofreniczkę by
odegrała rolę swojego „szalonego życia”. To się nazywa aktorstwo!
Warto również wtrącić zdanie na temat oświetlenia, które rzadko odgrywa w filmie tak
znaczącą rolę. To dzięki grze świateł i cieni, zaznaczywszy, że film jest czarnobiały, widz
jest w stanie dostrzec grozę przedstawianych sytuacji. Każdy cień rzucany na ścianę czy
na twarz bohaterki nie jest przypadkowy i służy od osiągnięcia określonego efektu.
Podsumowanie dostarcza ostatnia wymowna scena w której to bohaterka uratowana
zostaje przez swojego - w jej mniemaniu – największego wroga… i to się nazywa
prawdziwa ironia losu.